Skoda Octavia (Generacja III): Ogrzewanie i klimatyzacja

Ogrzewanie, wentylacja, chłodzenie

Ogrzewanie i klimatyzacja wentylują i ogrzewają wnętrze pojazdu. Klimatyzacja dodatkowo chłodzi wnętrze pojazdu i obniża jego wilgotność.

Skuteczność ogrzewania zależy od temperatury płynu chłodzącego. Z tego powodu pełną moc grzewczą można uzyskać dopiero wtedy, gdy silnik się rozgrzeje.

Układ może chłodzić, gdy są spełnione następujące warunki.

• Chłodzenie jest włączone.
• Silnik pracuje.
• Temperatura zewnętrzna jest wyższa niż około +2C.
• Dmuchawa jest włączona.

Włączone chłodzenie powoduje obniżenie temperatury i wilgotności powietrza w kabinie samochodu. W chłodne dni włączanie chłodzenia zapobiega zaparowywaniu szyb.

Można poprawić efekt chłodzenia, włączając na pewien czas zamknięty obieg powietrza strona 119.

UWAGA

■ Dla bezpieczeństwa jazdy ważne jest, by żadna szyba nie była zaśnieżona, zamarznięta czy zaparowana.

■ Dmuchawa powinna być zawsze włączona, aby nie dochodziło do zaparowywania szyb.

■ W pewnych warunkach, gdy chłodzenie jest włączone, z kratek nawiewu może nawiewać powietrze o temperaturze ok. +5C.

■ Aby zmniejszyć ryzyko np. przeziębienia się, należy przestrzegać następujących wskazówek dotyczących chłodzenia.

■ Różnica temperatur pomiędzy temperaturą wewnętrzną a zewnętrzną nie powinna być wyższa niż ok. 5C.

■ Należy wyłączyć chłodzenie ok. 10 minut przed zakończeniem jazdy.

■ Raz w roku należy zlecić specjalistycznej stacji obsługi dezynfekcję klimatyzacji lub układu climatronic.

OSTROŻNIE

■ Aby ogrzewanie i chłodzenie działały prawidłowo, wlot powietrza przed przednią szybą nie może być zasłonięty np. śniegiem, lodem ani liśćmi.

■ Gdy jest włączone chłodzenie, pod parownikiem może się zbierać woda pochodząca z kondensacji wilgoci, która spływa pod samochód tworząc tam plamy, a nawet kałużę. Nie oznacza to nieszczelności!

■ W przypadku zbyt wysokiej temperatury chłodziwa chłodzenie wyłącza się, aby zapewnić chłodzenie silnika.

Informacja

Zużyte powietrze uchodzi przez otwory wentylacyjne w komorze bagażnika

Kratki nawiewu powietrza

Rys. 119 Przednie kratki nawiewu powietrza

Rys. 120 Tylne kratki nawiewu powietrza

W zależności od ustawienia pokrętła i zewnętrznych warunków atmosferycznych, z otwartych kratek nawiewu dopływa ogrzane lub nieogrzane powietrze - świeże lub z klimatyzacji.

W przypadku kratek nawiewu powietrza 3, 4 rys. 119 i 6 rys. 120 istnieje możliwość zmiany kierunku strumienia powietrza oraz oddzielne zamykanie i otwieranie poszczególnych kratek.

Zmiana kierunku nawiewu z kratek

W celu zmiany wysokości strumienia powietrza obrócić poziome płytki za pomocą przesuwanego regulatora A rys. 119 lub rys. 120 w górę lub w dół.

W celu zmiany kierunku bocznego strumienia powietrza obrócić pionowe płytki za pomocą przesuwanego regulatora A rys. 119 lub rys. 120 w lewo lub w prawo.

Otwieranie / zamykanie

Regulator B rys. 119 lub rys. 120 obrócić w górę lub w dół.

Przegląd możliwych ustawień kierunku nawiewu powietrza.

Informacja

Nie zakrywać kratek nawiewu powietrza żadnymi przedmiotami.

Zamknięty obieg powietrza

Zamknięty obieg powietrza zapobiega przedostawaniu się zanieczyszczonego powietrza do wnętrza samochodu, np. podczas przejazdu przez tunel lub jazdy w korku.

Gdy włączony jest zamknięty obieg powietrza, powietrze jest zasysane z wnętrza samochodu i trafia tam z powrotem.

Ogrzewanie i klimatyzacja (klimatyzacja ręczna)

Nacisnąć przycisk z symbolem , by
włączyć lub wyłączyć zamknięty obieg powietrza.

Gdy pokrętło rozdziału powietrza C zostanie obrócone do pozycji rys. 121
na stronie 120 lub rys. 122 na stronie 121, zamknięty obieg powietrza zostanie automatycznie wyłączony.

Ponownie naciskając przycisk z symbolem , można także w tym położeniu
pokrętła z powrotem włączyć zamknięty obieg powietrza.

Climatronic (klimatyzacja automatyczna)

Aby włączyć, nacisnąć przycisk z symbolem . Zapala się lampka kontrolna
pod przyciskiem.

Aby wyłączyć, ponownie nacisnąć przycisk z symbolem (zgaśnie lampka
kontrolna pod przyciskiem) lub przycisk .

Włączenie lub wyłączenie automatycznego zamkniętego obiegu powietrza może nastąpić w urządzeniu Infotainment Instrukcja obsługi urządzenia Ifotainment, rozdział Ustawianie układów pojazdu.

Climatronic posiada czujnik jakości powietrza w celu wykrywania stężenia szkodliwych substancji w zasysanym powietrzu. Gdy czujnik jakości powietrza rozpozna znaczący wzrost stężenia substancji szkodliwych, włączy się automatyczny zamknięty obieg powietrza.

Gdy stężenie substancji szkodliwych spadnie do normalnego poziomu, wyłączy się automatyczny zamknięty obieg powietrza i do wnętrza będzie mogło ponownie docierać świeże powietrze.

Jeżeli czujnik powietrza nie włącza automatycznego zamkniętego obiegu powietrza w przypadku nieprzyjemnego zapachu, można go włączyć samodzielnie.

UWAGA

Nigdy nie włączać zamkniętego obiegu powietrza na dłużej, nie ma wówczas dopływu świeżego powietrza z zewnątrz. "Zużyte powietrze" może nużyć kierowcę i pasażerów, pogarszać koncentrację i powodować zaparowywanie szyb. Zwiększa się wówczas ryzyko wypadku. Gdy szyby zaczynają zaparowywać, należy natychmiast wyłączyć zamknięty obieg powietrza.

OSTROŻNIE

Zalecamy, by przy włączonym zamkniętym obiegu powietrza nie palić w samochodzie.

Dym zassany z wnętrza samochodu osadza się na parowniku klimatyzacji.

Prowadzi to do powstania trwałego zapachu podczas pracy klimatyzacji, którego usunięcie jest bardzo trudne i związane z dużymi kosztami (wymiana parownika).

Informacja

Automatyczny obieg zamknięty powietrza działa z climatronic tylko, gdy temperatura na zewnątrz jest wyższa niż 2C.

Ogrzewanie

Rys. 121 Elementy obsługowe ogrzewania

Niektóre funkcje można włączyć lub wyłączyć przekręcając pokrętło lub naciskając odpowiedni przycisk. Po włączeniu funkcji w przycisku świeci się lampka kontrolna.

Funkcje poszczególnych elementów obsługowych rys. 121

1. Regulacja temperatury

Obniżanie temperatury

Podwyższanie temperatury

2. Ustawianie wydajności dmuchawy (poziom 0: dmuchawa wył., poziom 6: najwyższy poziom dmuchawy)
3. Ustawianie kierunku nawiewu powietrza strona 119

Nadmuch na szyby

Nadmuch na wprost (na tułów)

Nadmuch na stopy i na wprost (na
stopy nawiewane jest cieplejsze powietrze niż na tułów)

Nadmuch na stopy

Nadmuch na szyby i na stopy

Włączanie / wyłączanie
ogrzewania szyby tylnej strona 82

Włączanie / wyłączanie
zamkniętego obiegu powietrza strona 119

Klimatyzacja (klimatyzacja ręczna)

Rys. 122 Elementy obsługowe klimatyzacji

Niektóre funkcje można włączyć lub wyłączyć przekręcając pokrętło lub naciskając odpowiedni przycisk. Po włączeniu funkcji w przycisku świeci się lampka kontrolna.

Funkcje poszczególnych elementów obsługowych rys. 122

1. Regulacja temperatury

Obniżanie temperatury

Podwyższanie temperatury

2. Ustawianie wydajności dmuchawy (poziom 0: dmuchawa wył., poziom 6: najwyższy poziom dmuchawy)
3. Ustawianie kierunku nawiewu powietrza strona 119

Nadmuch na szyby

Nadmuch na wprost (na tułów)

Nadmuch na stopy i na wprost (na
stopy nawiewane jest cieplejsze powietrze niż na tułów)

Nadmuch na stopy

Nadmuch na szyby i na stopy

4. W zależności od wyposażenia:

Włączanie / wyłączanie
ogrzewania dodatkowego (postojowego) strona 124

Włączanie / wyłączanie
ogrzewania szyby przedniej strona 82

Obsługa ogrzewania przedniego
lewego fotela strona 93

Włączanie / wyłączanie
chłodzenia

Włączanie / wyłączanie
ogrzewania szyby tylnej strona 82

Włączanie / wyłączanie
zamkniętego obiegu powietrza strona 119

Obsługa ogrzewania przedniego
prawego fotela strona 93

Informacja

■ Lampka kontrolna pod przyciskiem świeci po włączeniu również wtedy,
gdy nie są spełnione wszystkie warunki funkcjonowania chłodzenia. Gotowość chłodzenia jest sygnalizowana świeceniem lampki kontrolnej pod przyciskiem.

■ By zapewnić komfortową temperaturę, podczas działania klimatyzacji może w pewnych warunkach dojść do zwiększenia obrotów silnika na biegu jałowym.

Climatronic (klimatyzacja automatyczna)

Rys. 123 Elementy obsługowe układu climatronic

Klimatyzacja climatronic w trybie automatycznym zapewnia optymalne ustawienie temperatury powietrza, wydajności dmuchawy i rozdziału powietrza.

Układ uwzględnia również intensywność nasłonecznienia, tak że nie ma potrzeby ręcznej korekcji ustawień.

Niektóre funkcje można włączyć lub wyłączyć przekręcając pokrętło lub naciskając odpowiedni przycisk. Gdy funkcja jest włączona w przycisku lub pod nim świeci się lampka kontrolna.

Funkcje poszczególnych elementów obsługowych rys. 123

1. Ustawianie temperatury dla strony lewej lub dla obu stron

Obniżanie temperatury

Podwyższanie temperatury

2. Czujnik temperatury wnętrza
3. Ustawianie prędkości obrotowej dmuchawy (obrót w lewo: zmniejszanie prędkości obrotowej dmuchawy, obrót w prawo: zwiększanie prędkości obrotowej dmuchawy)
4. Ustawnienie temperatury dla prawej strony

Obniżanie temperatury

Podwyższanie temperatury

Wskazanie temperatury ustawionej dla lewej strony

Wskazanie temperatury ustawionej dla prawej strony

W zależności od wyposażenia:

Włączanie / wyłączanie
ogrzewania dodatkowego (postojowego) strona 124

Wyłączanie układu climatronic

Obsługa ogrzewania przedniego
lewego fotela strona 93

Nadmuch na szyby

Nadmuch na wprost (na tułów)

Nadmuch na stopy

Włączanie / wyłączanie
zamkniętego obiegu powietrza strona 119

Obsługa ogrzewania przedniego
prawego fotela strona 93

Włączanie / wyłączanie
intensywnego odmrażania szyby przedniej

Włączanie/wyłączanie ogrzewania
szyby tylnej strona 82

Włączanie/wyłączanie ogrzewania
szyby przedniej strona 82

Ustawianie klimatyzacji w
Infotainment Instrukcja obsługi Infotainment

Włączanie / wyłączanie
ustawiania temperatury w trybie dual

Włączanie pracy automatycznej

Włączanie / wyłączanie
chłodzenia

Po wyłączeniu chłodzenia aktywna pozostanie jedynie funkcja przewietrzania, w której nie można uzyskać niższej temperatury, niż ta, jaka jest aktualnie na zewnątrz.

Regulacja temperatury

Istnieje możliwość jednoczesnego lub oddzielnego ustawienia temperatury nadmuchu na lewą i na prawą stronę.

Temperaturę dla obu stron można ustawić kręcąc pokrętłem A rys. 123 (nie świeci się lampka kontrolna w przycisku ).

Temperaturę dla prawej strony można ustawić kręcąc pokrętłem D (świeci się lampka kontrolna w przycisku ).

Temperaturę dla lewej strony można ustawić kręcąc pokrętłem A (świeci się lampka kontrolna w przycisku 
).

Temperaturę wewnętrzną można ustawić w zakresie od +16℃ do +29,5℃. W tym zakresie temperatura jest regulowana automatycznie.

Po wybraniu temperatury niższej niż +16C na danym wyświetlaczu temperatury świeci się .

Po wybraniu temperatury wyższej niż +29,5℃ na danym wyświetlaczu temperatury świeci się .

W obu tych ustawieniach climatronic działa z maksymalną wydajnością chłodzenia lub ogrzewania. Temperatura nie jest regulowana automatycznie.

Regulacja intensywności nadmuchu

Wydajność dmuchawy można zmienić stosownie od własnych upodobań.

Obniżenie intensywności nadmuchu do minimum powoduje wyłączenie układu climatronic.

Nastawiona intensywność nadmuchu jest pokazywana przez zapalenie się odpowiedniej ilości lampek kontrolnych w pokrętle C rys. 123.

Praca automatyczna

Praca automatyczna umożliwia utrzymywanie stałej temperatury wnętrza i osuszanie szyb w samochodzie.

Tryb automatyczny działa na trzech poziomach - słabym, średnim i intensywnym.

Ustawianie poszczególnych trybów pracy Instrukcja obsługi urządzenia Infotainment, rozdział Ustawianie układów pojazdu.

Klimatyzacja climatronic jest ustawiona fabrycznie na środkowy tryb.

Po włączeniu trybu automatycznego klimatyzacja climatronic pracuje w trybie, który był wybrany jako ostatni.

Aktualny wybrany tryb jest wskazywany na wyświetlaczu urządzenia Infotainment.

Pracę automatyczną można wyłączyć przez naciśnięcie dowolnego przycisku rozdziału nadmuchu lub zwiększenie albo zmniejszenie intensywności nadmuchu.

UWAGA

■ Nie należy wyłączać układu climatronic na dłużej, niż to konieczne.

■ Gdy szyby zaczynają zaparowywać, natychmiast włączyć climatronic.

Informacja

■ Przy wyłączonym intensywnym odmrażaniu szyby przedniej włączony
zostaje nadmuch na szyby . Nadmuch
na szyby również pozostaje włączony po wyłączeniu intensywnego odmrażania szyby przedniej.

■ Nie zaklejać ani nie zakrywać czujnika temperatury wnętrza B rys. 123, aby nie zakłócić prawidłowego działania klimatyzacji.

■ Gdy przednia szyba zaparuje, należy nacisnąć przycisk z symbolem . Po
osuszeniu przedniej szyby nacisnąć przycisk .

■ By zapewnić komfortową temperaturę, podczas działania klimatyzacji climatronic w pewnych warunkach może dojść do zwiększenia obrotów silnika na biegu jałowym.

Ekonomiczne używanie chłodzenia

Gdy jest włączone chłodzenie, sprężarka klimatyzacji zużywa część mocy silnika i powoduje zwiększenie zużycia paliwa.

Jeżeli wnętrze zaparkowanego samochodu silnie się nagrzało od słońca, najlepiej na krótko otworzyć okna lub drzwi, by gorące powietrze mogło się wydostać na zewnątrz.

Gdy są otwarte okna, nie należy włączać chłodzenia.

Informacja dotycząca środowiska

Oszczędzanie paliwa zmniejsza emisję szkodliwych substancji strona 136.

Usterki

Jeżeli klimatyzacja nie działa, mimo że temperatura otoczenia jest wyższa niż +5C, w układzie jest usterka. Przyczyna może być następująca.

Jeden z bezpieczników jest przepalony. Sprawdzić bezpiecznik, w razie potrzeby wymienić strona 231.

Chłodzenie zostało chwilowo wyłączone, ponieważ płyn chłodzący ma zbyt wysoką temperaturę strona 32.

Jeżeli samodzielne usunięcie usterki jest niemożliwe lub wydajność chłodzenia zmniejsza się, należy wyłączyć chłodzenie i zwrócić się o pomoc do specjalistycznej stacji obsługi.

Ogrzewanie dodatkowe (ogrzewanie i wentylacja postojowa)

Warunki działania ogrzewania dodatkowego (ogrzewania i wentylacji postojowej), nazywanego dalej tylko ogrzewaniem postojowym.

• Akumulator samochodu jest dostatecznie naładowany.
• Zapas paliwa jest wystarczający (na wyświetlaczu tablicy rozdzielczej nie świeci symbol kontrolny ).

Wentylacja postojowa

Wentylacja postojowa umożliwia doprowadzenie świeżego powietrza do wnętrza samochodu przy wyłączonym silniku i skuteczne obniżenie temperatury podczas postoju (np. we wnętrzu samochodu stojącego w słońcu).

Ogrzewanie dodatkowe (ogrzewanie postojowe)

Ogrzewanie postojowe można włączyć zarówno podczas postoju (gdy silnik nie pracuje) w celu wstępnego ogrzania auta, jak i podczas jazdy (np. w czasie rozgrzewania silnika).

Ogrzewanie postojowe współdziała z ogrzewaniem, klimatyzacją lub układem climatronic.

Ogrzewanie postojowe rozgrzewa również silnik.

Ogrzewanie postojowe ogrzewa płyn chłodzący układu chłodzenia silnika.

Ciepło pochodzi ze spalania paliwa pobieranego ze zbiornika samochodu. Płyn chłodzący za pośrednictwem nagrzewnicy ogrzewa powietrze napływające do kabiny (o ile nadmuch powietrza B rys. 122 na stronie 121 lub C rys. 123 na stronie 121 nie jest nastawiony na zero).

UWAGA

■ Ogrzewania postojowego nie wolno włączać w zamkniętych pomieszczeniach (np. w garażach) - ryzyko zatrucia!

■ Ogrzewanie postojowe nie powinno być włączone podczas tankowania - ryzyko pożaru.

■ Rura wydechowa ogrzewania postojowego jest umieszczona pod samochodem.

Z tego powodu, jeżeli ogrzewanie postojowe ma być włączone, samochodu nie pozostawiać w taki sposób, aby spaliny z urządzenia mogły się wydostawać na łatwo zapalne materiały (np. sucha trawa lub rozlane paliwo) - ryzyko pożaru.

OSTROŻNIE

■ Włączone ogrzewanie postojowe zużywa paliwo ze zbiornika samochodu i samodzielnie kontroluje poziom napełnienia. Gdy w zbiorniku zostanie niewielka ilość paliwa, ogrzewanie postojowe wyłączy się.

■ Rura wydechowa ogrzewania postojowego, znajdująca się pod samochodem, nie może być zatkana, a wypływ spalin nie może być zagrodzony.

■ Gdy pracuje ogrzewanie postojowe, akumulator samochodu rozładowuje się.

Gdy przez dłuższy czas wielokrotnie korzystano z ogrzewania postojowego, samochód musi przejechać kilka do kilkunastu kilometrów, by ponownie naładować akumulator.

Informacja

Ogrzewanie postojowe włącza dmuchawę B rys. 122 na stronie 121 lub C rys. 123 na stronie 121 dopiero wtedy, gdy płyn chłodzący osiągnie temperaturę ok. 50C.

■ Przy niskiej temperaturze zewnętrznej z obszaru komory silnika może się wydobywać para wodna. Jest to normalny efekt i nie należy się nim przejmować.

■ Aby ogrzewanie postojowe działało prawidłowo, wlot powietrza przed przednią szybą nie może być zasłonięty np. śniegiem, lodem ani liśćmi.

■ Aby po włączeniu ogrzewania postojowego do wnętrza samochodu mogło docierać ciepłe powietrze, ustawić zwykle wybieraną temperaturę wraz z włączoną dmuchawą, a kratki nawiewu pozostawić otwarte. Rozdział nadmuchu powietrza najlepiej jest nastawić na
lub.

Włączanie/wyłączanie

Rys. 124 Przycisk bezpośredniego włączania / wyłączania w zespole obsługowym klimatyzacji / climatronic

Ogrzewanie postojowe można włączać i wyłączać w następujący sposób.

Włączanie ręczne

Przy użyciu przycisku w zespole
obsługowym ręcznej klimatyzacji / climatronic. Zapala się lampka kontrolna w przycisku rys. 124.

Za pomocą pilota zdalnego
sterowania strona 125.

Wyłączanie ręczne

Przy użyciu przycisku w zespole
obsługowym ręcznej klimatyzacji / climatronic.

Lampka kontrolna w przycisku gaśnie rys. 124.

Za pomocą pilota zdalnego
sterowania strona 125.

Po wyłączeniu ogrzewanie postojowe działa jeszcze przez krótki czas w celu spalenia pozostałości paliwa w ogrzewaniu postojowym.

Po wyłączeniu ogrzewania postojowego jeszcze przez jakiś czas pracuje pompa płynu chłodzącego.

Włączanie automatyczne

W zależności od ustawienia ogrzewanie postojowe jest włączane w urządzeniu Infotainment Instrukcja obsługi urządzenia Infotainment, rozdział Ustawianie układów pojazdu.

Jeżeli automatyczne włączanie jest aktywne, po wyłączeniu zapłonu lampka kontrolna w przycisku z symbolem
świeci przez ok. 10 sekund.

Wyłączanie automatyczne

Ogrzewanie postojowe jest wyłączane w następujących przypadkach.

Czas odjazdu ustawiony w urządzeniu Infotainment został osiągnięty Instrukcja obsługi Infotainment, rozdział Ustawienia pojazdu.

Zapas paliwa osiągnął poziom rezerwy (zaczyna świecić symbol kontrolny ).

Poziom naładowania akumulatora samochodu znacznie się obniżył strona 202.

Pilot zdalnego sterowania

Rys. 125 Obsługa ogrzewania za pomocą pilota zdalnego sterowania

Pilot zdalnego sterowania rys. 125

1. Antena
2. Lampka kontrolna

Włączanie ogrzewania postojowego

Wyłączanie ogrzewania
postojowego

Nadajnik i bateria znajdują się w obudowie pilota zdalnego sterowania. Odbiornik znajduje się w kabinie samochodu.

Przy pełnej baterii zasięg pilota zdalnego sterowania wynosi kilkaset metrów.

Przeszkody znajdujące się na linii pilota zdalnego sterowania i samochodu, niekorzystne warunki atmosferyczne i wyczerpana bateria mogą wyraźnie skrócić zasięg pilota.

W celu włączenia lub wyłączenia ogrzewania postojowego trzymać pilot zdalnego sterowania pionowo z anteną A rys. 125 skierowaną do góry. Anteny nie należy przy tym zakrywać palcami ani dłonią.

Ogrzewanie postojowe będzie można bezpiecznie włączyć lub wyłączyć pilotem zdalnego sterowania tylko wtedy, gdy odstęp między pilotem zdalnego sterowania a samochodem będzie wynosił co najmniej 2 m.

Lampka kontrolna w pilocie zdalnego sterowania przekazuje użytkownikowi po naciśnięciu przycisku różne informacje zwrotne.

Wskazanie lampki kontrolnej B rys. 125	Znaczenie
Świeci przez około 2 sekundy na zielono.	Ogrzewanie postojowe zostało włączone.
Świeci przez około 2 sekundy na czerwono.	Ogrzewanie postojowe zostało wyłączone.
Przez około 2 sekundy miga powoli na zielono.	Sygnał włączenia nie został odebrany.
Przez około 2 sekundy miga szybko na zielono.	Ogrzewanie postojowe jest zablokowane, np. z powodu braku dostatecznej ilości paliwa w zbiorniku lub wystąpienia błędu ogrzewania postojowego.
Miga przez około 2 sekundy na czerwono.	Sygnał wyłączenia nie został odebrany.
Przez około 2 sekundy świeci na pomarańczowo, a następnie na zielono lub czerwono.	Bateria jest słaba, ale sygnał włączenia lub wyłączenia został odebrany.
Przez około 2 sekundy świeci na pomarańczowo, a następnie miga na zielono lub czerwono.	Bateria jest słaba, sygnał włączenia wzgl. wyłączenia nie został odebrany.
Miga przez około 5 sekund na pomarańczowo.	Bateria jest całkowicie wyczerpana, sygnał włączenia wzgl. wyłączenia nie został odebrany.

Wymienić baterię strona 227.

OSTROŻNIE

W pilocie zdalnego sterowania znajdują się elementy elektroniczne, dlatego pilot należy chronić przed wilgocią, silnymi wstrząsami i bezpośrednim działaniem promieni słonecznych.